1) GİRİŞ
Bu çalışma ile önce internet alan adı ve tahsisi hakkında bilgi vermek sonrasında ise 14 Eylül 2022 tarihinde faaliyete geçen TRABİS sisteminden bahsederek alan adlarına ilişkin ortaya çıkan uyuşmazlıkların yeni çözüm yöntemine değinmek hedeflenmektedir.
2) İNTERNET ALAN ADI
Herhangi bir internet sitesine ulaşmak için ulaşılmak istenen sitenin IP (internet protokol) adresine ihtiyaç duyulur. İnternetteki her web sitesinin kendine ait özel bir IP adresi vardır. IP adresi sayılardan oluşmaktadır ve bu sayıların akılda tutulması zordur. İşte tam da bu yüzden IP adresleri “Alan Adı Sistemi – Domain Name System (DNS)” ile simgesel olarak isimlendirilmişlerdir.
İnternet alan adı 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu’nda (EHK) “İnternet üzerinde bulunan bilgisayar veya internet sitelerinin adresini belirlemek için kullanılan internet protokol numarasını tanımlayan adlar” şeklinde tanımlanmıştır.
3) ALAN ADI TAHSİSİ
Birbirinden farklı her IP adresi için onlara özel ayrı alan adları tanımlanmalıdır. Bu tanımlama işlemine alan adı tahsisi ya da alan adı kayıt işlemi denir. Alan adı kayıt işlemi, domain düzenleme ve denetleme hakkı bulunan yetkili kurumlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Alan adlarının birbirinden ayrı ve tek olması marka hukukundan farklı olarak tek bir harf fazlalığı ya da eksikliği ile bile sağlanabilir.
Alan adı tahsisi ile süresiz bir kullanım hakkı kazanılmaz. Bu sebeple domain tahsilinin belirli zaman aralıklarında yenilenmesi gerekmektedir. Domain kayıt işlemi yenilendiği sürece alan adının kullanım hakkı da yenileyene ait kalır. Fakat yenileme işlemi yapılmadığı takdirde alan adı tekrar başka birine tahsis edilmeye açık hale gelir.
4) TRABİS
5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna (BTK) siber güvenlik ve internet alan adları konularında Cumhurbaşkanı, Bakanlık ve/veya Siber Güvenlik Kurulu tarafından verilen görevleri yerine getirme görev ve yetkileri verilmiştir. BTK ise görev ve yetkileri kapsamında “.tr” uzantılı internet alan adı sisteminin ve buna ait merkezi veritabanının işletilmesine, rehberin oluşturulmasına, güncellenmesine ve rehberlik hizmetinin sunulmasına ve alan adı başvuru işlemlerinin gerçek zamanlı olarak yapılmasına imkân veren TRABİS sistemini işletmektedir. Bu sistem 14 Eylül 2022 tarihinde faaliyete geçmiştir.
1) TRABİS’e Geçiş Süreci
Dünya çapında alan adı kaydı ile ilgili çalışmaları yürüten kuruluş olan ICANN’in “.tr” uzantılı alan adları için ülkemizde yetkilendirdiği resmi kurum, ODTÜ bünyesinde hizmet veren Nic.TR idi.
21 Aralık 2018 tarihinde Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ve ODTÜ’nün imzaladığı sözleşme ile Nic.TR’nin kayıt otoritesi yetkisi, BTK’ya devredilmiştir. Bu süreç TRABİS altyapısının hazırlanması ve Nic.TR üzerinden tescil edilen alan adlarının, yetkili alan adı kayıt kuruluşuna aktarılmasına dair çalışmalarla devam etmiştir. Trabis sistemi faaliyete geçtiğinde Nic.TR üzerinden yetkili kayıt kuruluşlarına geçiş yapmayan alan adları otomatik olarak TRABİS sistemine aktarılmıştır. Ancak TRABİS sisteminde son kullanıcıya destek verilmediği için TRABİS sistemi devreye girmeden önce yetkili bir kayıt kuruluşuna geçişi sağlanmayan alan adlarının yenileme ya da alan adı yönetimine ilişkin işlemleri sağlanamamaktadır. Bu işlemlerin sağlanabilmesi için alan adının yetkili bir kayıt kuruluşuna taşınması gereklidir.
Kayıt kuruluşu başvuru, yenileme, iptal gibi alan adları ile ilgili işlemlerin yapılmasına aracılık eden taraf olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre KK’lar alan adı tahsisi, başvuru, yenileme ve iptal işlemlerinin yürütüldüğü, alan adı sahibi ile birebir irtibatta olan tarafı ifade etmektedir.
2) TRABİS ile Gelen Yenilikler
TRABİS ile “com.tr, org.tr, net.tr, gen.tr, biz.tr, tv.tr, web.tr, info.tr, bbs.tr, tel.tr ve name.tr” alan adı uzantıları ilk gelen alır kuralı uyarınca belgesiz olarak tahsis edilecek; “gov.tr, edu.tr, bel.tr, k12.tr, av.tr, dr.tr, pol.tr, tsk.tr ve kep.tr” uzantılı alan adları ise belgeli şekilde tahsis edilmeye devam edecektir. Bu alan adları için talep edilen resmi belgeler konusunda da bazı değişiklikler söz konusudur. Örneğin edu.tr için Nic.tr döneminde tahsis formu istenmekteyken TRABİS, talep formu ve yetki belgesinin ibrazını gerektirmektedir.
TRABİS ile birlikte artık bir alan adının tahsis süresi beş seneyi aşamayacaktır. Tahsis süresinin dolmasından sonra da alan adını kullanmak isteyen kişi yenileme yapmalıdır. TRABİS’ten önce yenileme döneminde alan adı sahibinin ödeme yapmaması alan adının üç ay süre ile duraklatılmasına neden olmaktaydı. Bu süre içerisinde alan adı sahibi ödeme yaparsa alan adını tekrar kullanmaya başlayabilirdi. TRABİS yenilenmeyen alan adının kullanımının iki ay süre ile durdurulmasını ve bu süre içinde alan adı sahibinin başvurusu üzerine alan adı tahsis işleminin yenilenmesini gerektirmektedir. Ancak yenileme için belirtilen sürenin sonunda yenileme talebi gelmemesi halinde, alan adı yeniden tahsise açılmakta, alan adının tahsise açıldığı bilgisi kurumun internet sitesinde yayımlanmakta ve yeniden tahsise açılan bu alan adları için bir ay süre ile başvuru talebi alınmamaktadır.
Nic.tr döneminden farklı olan bir diğer düzenleme de feragatle ilgilidir. Önceki uygulamalarda bir alan adı silindikten sonra iki ay boyunca kimse alan adını kaydedememekteydi. TRABİS’te de alan adının iki ay boyunca duraklatılması söz konusu olsa da kurumun uygun bulduğu hallerde bu iki aylık sürenin kısaltılması mümkün olabilmektedir. Alan adı sahibi iki aylık duraklatılma süresinde feragat işleminden vazgeçerse durdurma işlemi geri alınabilmektedir.
TRABİS’ten önce satışı ve devri yasak olan alan adları, TRABİS’in faaliyete geçtiği tarih olan 14 Eylül 2022 tarihinden üç yıl sonra satılıp devredilebilecektir.
Yeni düzenlemelere göre kayıt kuruluşları başvuru sahiplerini alan adı tahsisi dışında başka bir hizmeti almak zorunda bırakamayacaktır. Nic.tr döneminde ek hizmetler konusunda bu tür bir kural bulunmamaktaydı.
3) Yeni Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi
Alan adları, belge değişimi veya fiziksel temasın kısıtlı olduğu, kimlik teyidinin olmadığı otomatikleştirilmiş bir süreçle gerçekleştirilmektedir. İnternetin ticari amaçla kullanımının öne çıkmasıyla birlikte alan adlarının maddi değeri artmıştır. Bunun bir neticesi olarak, başkalarına ait markalarla aynı veya benzer nitelikteki alan adlarını yüksek bir meblağ karşılığında satmak, marka sahibinin alan adını kullanmasını engellemek, alan adının esasen ticari rakiplerin işlerine ya da faaliyetlerine zarar vermek, alan adıyla karışıklık meydana getirmek suretiyle başka siteye yönlendirmek gibi kötü niyetli davranışları içeren “cybersquatting” olarak da adlandırılan yeni bir haksız fiil türü ortaya çıkmıştır. İnternet ortamında markadan kaynaklanan hakların etkin korunması için ICANN tarafından iki uyuşmazlık çözüm mekanizması geliştirilmiştir: Uniform Domain Name Dispute Resoultion Policy (UDRP) ile Uniform Rapid Suspension (URS). Ayrıca, ülke kodlu üst düzey alan adları için farklı ülkeler kendi özel uyuşmazlık çözüm usullerini devreye almıştır. TRABİS de Türkiye TR üst düzey alan adı için geliştirilen müstakil bir uyuşmazlık çözüm mekanizmasıdır.
İnternet Alan Adları Yönetmeliğinin 23’üncü maddesine göre Uyuşmazlık Çözüm mekanizmasının (UÇM) işletilmesine ilişkin usul ve esasların BTK tarafından düzenlenmesi gerekmektedir. Buna istinaden çıkarılmış İnternet Alan Adları Uyuşmazlık Çözüm Mekanizması Tebliği de uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin detayları düzenlemiştir. Bu Tebliğde hüküm bulunmayan hallerde BTK’nın kurul kararı ile düzenleme yapma yetkisi bulunmaktadır. UÇM Uyuşmazlık Çözüm Hizmet Sağlayıcıları tarafından işletilmektedir. Yönetmeliğin 25 inci maddesinin birinci fıkrasında geçen şartların birlikte sağlandığını iddia eden şikâyetçi, uyuşmazlığın çözümü için, tercih ettiği UÇHS’nin internet sayfasından başvurusunu yapabilmektedir.
Stj. Av. Asena KAYA
Marka & Patent Vekili Av. Bülent KAPTAN